Sallustio, De Catilinae coniuratione: Il primo tentativo di congiura

Originale

Sed antea item coniurauere pauci contra rem publicam, in quibus Catilina; de qua quam verissume potero dicam. L. Tullo et M. Lepido consulibus, P. Autronius et P. Sulla, designati consules, legibus ambitus interrogati, poenas dederant. Post paulo Catilina pecuniarum repetundarum reus, prohibitus erat consulatum petere, quod intra legitimos dies profiteri nequiverat. Erat eodem tempore Cn. Piso, adulescens nobilis, summae audaciae, egens, factiosus, quem ad perturbandam rem publicam inopia atque mali mores stimulabant.

Cum hoc Catilina et Autronius, circiter nonas Decembris consilio communicato, parabant in Capitolio kalendis Ianuariis L. Cottam et L. Torquatum consules interficere, ipsi fascibus correptis Pisonem cum exercitu ad optinendas duas Hispanias mittere. Ea re cognita, rursus in nonas Februarias consilium caedis transtulerant. Iam tum non consulibus modo, sed plerisque senatoribus perniciem machinabantur. Quod ni Catilina maturasset pro curia signum sociis dare, eo die post conditam urbem Romam pessumum facinus patratum foret. Quia nondum frequentes armati convenerant, ea res consilium diremit.

Traduzione

Ma parimenti, prima, in pochi congiurarono contro lo Stato, fra cui Catilina; di questa congiura parlerò il più sinceramente possibile. Sotto il consolato di L. Tullo e M. Lepido, P. Autronio e P. Silla, i consoli designati (per la successione), accusati di broglio elettorale, vennero puniti. Dopo poco tempo, a Catilina, accusato di concussione, fu vietato di candidarsi al consolato, perchè non aveva potuto presentare la candidatura entro i termini legali. Nello stesso periodo vi era Cneo Pisone, giovane aristocratico, di grande coraggio, povero, fazioso, che la povertà e i costumi corrotti istigavano a sovvertire lo Stato.

Accordatisi con costui verso il 5 di dicembre, Catilina e Autronio si accingevano a ad uccidere in Campidoglio i consoli L. Cotta e L. Torquato, il primo di gennaio, e, dopo aver usurpato il consolato, a mandare Pisone con un esercito per occupare la Spagna. Venutasi a sapere la cosa, avevano nuovamente rinviato la strage al 5 febbraio. Già allora avevano ordito la rovina non solo verso i consoli, ma (anche) verso molti senatori. E se Catilina, davanti al senato, non avesse dato troppo presto il segnale agli alleati, in quel giorno si sarebbe compiuto il più orribile delitto dalla fondazione di Roma. Poichè non erano ancora convenuti numerosi uomini armati, questo fatto interruppe il progetto.